Dil Anatomisi - Lingua

Tat organı olup, konuşma fonksiyonunda da görev yapar. Ağza alınan gıda maddelerinin çiğnenmesi ve yutulması işlemine de yardımcı olur.

Dil, mandibula kavsi içinde ve ağız tabanında bulunur. Dili örten mukozaya, tunica mucosa linguae denilir.

Dil; radix linguae, corpus linguae ve apex linguae olmak üzere üç bölümden oluşur.

Radix linguae: Dilin sulcus terminalis’in arkasında bulunan, kök kısmına radix linguae denir. 

Dilin kök kısmı m. hyoglossus aracılığı ile os hyoideum’a m. genioglossus aracılığı ile de mandibula’ya tutunur. 

Plica glossoepiglottica mediana ve lateralis’ler aracılığı ile epiglottis’e ve arcus palatoglossus aracılığı ile de yumuşak damağa bağlanır.

Pharynx’e de m. contrictor pharyngis superior ve mukoza aracılığı ile tutunur.

Corpus linguae: Sulcus terminalis’in önünde kalan kısım olup iki yüzü, iki de kenarı bulunur.

Alt yüzüne facies inferior linguae, üst yüzüne dorsum linguae, yan kenarlarına da margo linguae denilir.

Apex linguae: Dilin uç kısmıdır ve alt kesici dişlerin ligual yüzlerine oturur.

Dilin alt yüzünü (facies inferior linguae) örten mukoza, dişetlerine atlarken tam orta hatta bir plika oluşturur.

Bu yapıya frenulum linguae denilir. Bunun da yan taraflarındaki çentikli mukoza plikasına plica fimbriata adı verilir.

Dilin üst yüzüne dorsum linguae denilir. Bu yüzün ortasında uzunlamasına seyreden oluğa sulcus medianus linguae denilir.

Dili sağ ve sol yarılarına ayıran bu oluk, arka tarafta for. caecum’da sonlanır. For. caecum ductus thyroglossus’un kalıntısıdır. Bu delikten itibaren ön-yan taraflara doğru uzanan oluklara sulcus terminalis denilir. 

Dorsum linguae’nin; sulcus terminalis’in ön tarafında bulunan kısmı, pars presulcalis [anterior] olarak adlandırılır ve dilin 2/3’ünü oluşturur. Bu kısmın üzerinde tat tomurcukları bulunur. Dorsum linguae’nin, sulcus terminalis’nin arkasında kalan ve arkaya bakan 1/3’lük kısmına, pars postsulcalis [posterior] denilir. Burada çok sayıda müköz bez ve lenf follikülleri bulunur Lenf folliküllerinin tümüne tonsilla lingualis denilir.

Papillae linguales: Dilin papillaları dil sırtında, sulcus terminalis’in ön tarafında bulunur ve dil sırtına kadife görünümü verir.

Bu papillalar şekillerine göre:

papillae vallatae,  

papillae foliatae,

 papillae fungiformes,  papillae lentiformes,  

papillae filiformes,      papillae conicae

olarak isimlendirilirler.

Bunlardan son ikisinin tad duyusu ile ilgisi yoktur.

Papillae vallatae (circumvallatae):

Sulcus terminalis’in ön tarafında bulunan en büyük papillalardır.

Sayıları 7 ila 12 adet olan bu papillalar, 1-2 mm genişliğinde mukoza kabartılarıdır.

Bu papillalar acıya karşı duyarlıdırlar.

Papillae fungiformes: Mantar şeklinde yuvarlak koyu renkli papillalar olup dilin yan taraflarında ve uç kısmında bol bulunur, dilin sırt kısmında ise seyrek ve dağınık olarak bulunurlar.

Sayıları, papillae vallatae’den fazladır.

Papilla fungiformis’lerin kısa olanlarına papillae lentiformes denilir.

Bu papillalar tatlı ve tuzluya karşı duyarlıdırlar.

Papillae foliate: İnsanlarda pek gelişmemiş olan yaprak şeklindeki bu papillalar, dilin yan kenarlarının arka bölümünde bulunurlar.

Bu papillalar ekşiye karşı duyarlıdırlar.

Papillae filiformes: Dil sırtının ön 2/3’ünde bulunurlar.

Çok ince tüyler şeklinde olan bu papillalar, dile kadife manzarası verirler.

Papilla filiformis’lerin uzun ve kalın olanlarına papillae conicae denilir.

Papillae filiformes ve papilla conicae tad duyusu ile ilgili olmayıp, mekanik etkiye sahiptirler.

Dil kasları (Musculi linguae): Dil, septum linguae denilen fibröz bir bölme aracılığı ile sağ ve sol olarak iki eşit parçaya ayrılır. Septum linguae os hyoideum’a tutunur. Dilin her bir yarısında iki grup kas vardır. Bunlardan birinci grup kaslar dilden başlayıp dilde sonlanırlar (intrinsik kaslar). İkinci grup kaslar ise dışardan başlar, dilde sonlanırlar (ekstrinsik kaslar).

Dilin ekstrinsik kasları

1-M. genioglossus

2-M. hyoglossus

3-M. chondroglossus

4-M. styloglossus5-M. palatoglossus

1-M. genioglossus: Yelpaze şeklinde geniş ve yassı bir kastır. İki tarafın kası birbirine paralel şekilde ve orta hatta yakın olarak bulunur. Kısa bir kiriş aracılığı ile mandibulanın ön-iç yüzündeki spina mentalis’den (spina musculi genioglossi) başlar. Alt bölümdeki lifler arkaya doğru uzanarak os hyoideum’un gövdesine tutunur. Bir kısım lifleri pharynx kasları ile birleşir. 

Orta bölümünün lifleri arkaya, üst bölümünün lifleri de yukarıya doğru uzanarak yelpaze şeklinde dağılır. Bu lifler dile alt yüzünden girer ve uç kısmından kök kısmına kadar olan bölümünde sonlanırlar. Her iki taraf kasın liflerini, orta hatta bulunan septum linguae birbirinden ayırır. Dilin ön bölümündeki kas lifleri orta hattı geçerek kısmen karşı tarafın lifleri ile karışır.

Görevi: Arka bölüm lifleri dil kökünü öne doğru çekerek dil ucunu ağızdan dışarı çıkarır.

Ön kısım lifleri ise dili aksi yönde içeri doğru çeker.

İki bölüm birlikte çalıştığı takdirde, dili aşağı doğru çeker. Bu esnada dil sırtında önden arkaya doğru uzanan bir oluk oluşturur ve emme fonksiyonu esnasında bu durum görülür.

Bu kas dilin arkaya ve geriye doğru gitmesini engelleyerek solunum yollarının kapanmasını önlediği için dilin güvenlik kası olarak ta adlandırılır. 

2-M. hyoglossus: Hyoid kemiğin gövdesinden ve cornu majus’undan başlar. Hemen hemen vertikal yönde ilerleyerek dile yan kısımlarından girer ve septum linguae’de sonlanır.

Görevi: Hyoid kemik sabit ise dili aşağı doğru çeker. 

3-M. chondroglossus: Bazen m. hyoglossus’un bir bölümü şeklinde görülür. M. genioglossus’un lifleri bu iki kası birbirinden ayırır. Bu kas, os hyoideum’un cornu minus’undan başlar, yukarı doğru uzanarak, dile girer ve intrinsik kaslara karışarak sonlanır.

4-M. styloglossus: Proc. styloideus’dan başlayan üç kasın en küçüğüdür. Proc. styloideus ve lig. stylomandibulare’den başlar.

A. carotis interna ve externa arasından geçerek öne ve aşağı doğru uzanır. 

Lifleri iki ayrı yönde seyreder.

Oblik seyreden lifleri, m. hyoglossus’un lifleri ile karışır.

Longitudinal seyreden lifleri dilin yan tarafından ve sırta yakın olarak girer ve m. hyoglossus’un ön tarafında, m. longitudinalis inferior ile karışır.

Görevi: M. styloglossus dili yukarı ve arkaya doğru çeker.

5-M. palatoglossus: Dil kasları arasında sayılmasına rağmen, aslında yumuşak damak kasıdır. Yumuşak damağın ön yüzünden başlar. Arcus palatoglossus içinden geçerek aşağı iner. Dile yan tarafından girerek dilin sırt kısmında ve m. transversus linguae’de sonlanır.  

Görevi: M. palatoglossus dili yukarı doğru çeker. Arcus palatoglossus’u aşağı doğru çekerek isthmus faucium’u daraltır. 

Dilin intrinsik kasları

1-M. longitudinalis superior

2-M. longitudinalis inferior

3-M. transversus linguae

4-M. verticalis linguae

1-M. longitudinalis superior: Dil sırtında mukozanın hemen altında, oblik ve longitudinal olarak seyreden liflerden oluşan ince bir kastır. Epiglottis yakınında aponeurosis linguae’den ve septum linguae’dan başlar, dil sırtının kenarlara yakın bölümünde ön tarafa doğru uzanır.

2-M. longitudinalis inferior: Dilin alt yüzünde bulunan ince bir kastır. Dilin kök kısmından ucuna kadar uzanır. M. hyoglossus ile m. genioglosus arasında bulunur.

3-M. transversus linguae: Transvers yönde uzanan bu kas, septum linguae’dan başlar, dilin yan taraflarındaki aponeurosis linguae’de sonlanır.

4-M. verticalis linguae: Dilin sadece ön bölümünün yan kısımlarında bulunur. Vertikal yönde uzanan lifleri aponeurosis linguae’nin birbirine bakan yüzleri arasında uzanır.

Sinirleri: Dil kaslarının motor siniri n. hypoglossus’tur.

Sadece m. palatoglossus, n. accessorius’un kranial bölümünden innerve olur.    

Fonksiyonları: Dilin hareketleri çok karışık ve çeşitlidir. Dilin intrinsik kaslarının başlıca fonksiyonu, dilin şeklini değiştirmektir.

M. longitudinalis superior ve inferior, dilin kısalmasını sağlarlar. M. longitudinalis superior’lar, dil ucunu ve kenarlarını yukarı kıvırmak suretiyle dilin üst yüzünün konkavlaşmasını sağlar.

M. longitudinalis inferior’lar ise dil ucunu aşağı kıvırarak, dilin üst yüzünün konveks bir durum almasını sağlar.

M. transversus linguae, dilin daralarak uzamasını sağlar, m. verticalis linguae ise dili yassılaştırarak genişletir.

Dilin yapısı: Dil, mukoza ve submukoza ile sarılıdır.

Dilin alt yüzünü örten mukoza, ağız boşluğunun diğer bölümlerindeki mukoza gibi ince ve düzgün bir yapıya sahiptir.

Dilin üst yüzündeki mukoza ise daha kalın pürtüklü bir yapıya sahiptir.

Sulcus terminalis’in arkasında kalan mukozada çok sayıda folliculi linguales denilen lenfoid yapılar bulunur.

Dil kökündeki lenfoid yapıların tümüne tonsilla lingualis denilir.

Sulcus terminalis’in ön tarafında kalan mukoza bölümünde ise papillae linguales denilen papillalar bulunur. 

Dilin bezleri: Dil mukozasında müköz ve seröz bezler bulunur. Müköz bezler özellikle uç kısımlarda, yan kısımlarda ve dilin kök kısmında bulunur.

Seröz bezler (Ebner bezleri), sadece papilla vallata yakınlarında bulunur ve salgılarını bu papillaları çevreleyen oluğa boşaltırlar. Fazlaca sulu olan salgısı, tat veren maddeleri eriterek tat tomurcukları tarafından alınmasını sağlar.     

Dilin iskeleti: Dilin iskeletini septum linguae ve aponeurosis lingualis oluşturur.

Dili sağ-sol olmak üzere iki eşit yarıya ayıran fibröz bölmeye septum linguae denir. Vertikal yönde bulunan septum linguae, dilin tümü boyunca uzanır.

Dili saran fibröz zara da aponeurosis lingualis denilir.

Arterleri: A. carotis externa’nın dalı olan a. lingualis’tir. A. facialis ve a. pharyngea ascendens’ten de dallar gelir.

Venleri: V. lingualis aracılığı ile v. jugularis interna’ya açılır.

Lenf drenajı: Dilde mukoza altında bir lenf damarı ağı bulunur. Mukozadan kaynaklanan lenfa 4 yol takip ederek çeşitli lenf nodüllerine açılırlar.

1-Dilin ucunun lenf damarları nodi Iymphatici submentales’e açılırlar.

2-Dilin ön 2/3’ünün yan kenarlarının lenf damarları nodi lymphatici submandibulares’e açılırlar.

3-Dilin ön 2/3’ünün orta kısımlarının lenf damarları, boynun derin lenf nodüllerine, kısmen de nodi Iymphatici submandibularis’e açılırlar.

4- Dilin arka 1/3’ünden kaynaklanan lenf damarları da boynun derin lenf nodüllerine açılırlar.

Dilin arka 1/3’ünün lenf damarları arasında çok sayıda anastomozun bulunmasına karşılık, ön 2/3’ünün damarları arasında az anastomoz vardır.

Bunun sonucu olarak 2/3 öndeki lenf damarları genellikle tek tarafa, arka 1/3 dekiler ise iki tarafa da drene olurlar.

Bu durum kanser vakalarında metastaz yönünden önemlidir.

Afferent sinirleri

Dilin ön 2/3’ünden genel duyuyu (temas) n. mandibularis’in dalı olan n. lingualis alır.

Dilin ön 2/3’ünden özel duyuyu (tat) n. facialis’in dalı olan chorda tympani alır.

Sulcus terminalis’in arkasında kalan 1/3’ünden hem özel, hem de genel duyuyu n. glossopharyngeus’un dile gelen dalı (r. lingualis) alır.

Epiglottis çevresinden duyuyu n. vagus’un dalı olan n. laryngealis superior alır.