Gl. Suprarenalis - Böbrek Üstü Bezi Anatomisi

GL. SUPRARENALIS

Böbrek üstü bezi yapısı ve görevleri farklı iki kısımdan (cortex ve medulla) oluşur. Sadece memelilerde medullası cortex tarafından sarılıdır. Buna karşılık balıklarda cortex ve medulla ayrı bezler şeklindedir. Yetişkinlerde bu iki ayrı bez kesitlerde kolaylıkla ayırt edilir. Cortex mezodermal orijinli olup sölom epitelinden, medulla ise ektodermal orijinli olup crista neuralis’den gelişir.

Gl. suprarenalis, isminin de belirttiği gibi, böbreklerin üst kutuplarına oturmuş, sarımsı renkli iki bezdir. Sağ ve sol bezlerin şekli birbirinden farklıdır. Sağ taraftaki piramit, sol taraftaki ise yarımay şeklindedir ve biraz daha büyüktür.

Eni ve genişliği 3-5cm, kalınlığı da 4-6mm kadardır. Ağırlığı yaklaşık 3,5-5gr kadardır (medullası tümünün 1/10 kadardır).

Doğumda böbreklerin 1/3’ü kadardır. Erişkinlerde ise 1/13’ü kadardır.

Gl. suprarenalis’ler böbrekler gibi retroperitoneal organlardır. 

Böbreği saran capsula fibrosa’nın dışında, fasica renalis’in de içinde yer alır. Bez dokusu dıştan gevşek bağ dokusu ile sarılmıştır.

Komşulukları: Sağ gl. suprarenalis, diaphragma’nın önünde karaciğerin sağ lobunun arkasında, V. cava inferior’un arkasında, ve sağ böbreğin üst kutbunda bulunur. 

Üç yüzlü piramit şeklinde olan bezin facies anterior, facies posterior ve facies renalis olmak üzere 3 yüzü vardır. 

Facies anterior’un medial bölümü v. cava inferior ile lateral bölümü ise karaciğerle komşudur. Karaciğer ile komşu olan bölümün üst kısmı peritonsuz olup, karaciğerin area nuda’sı ile komşudur. Bazen ön yüzün alt kısmı ile duodenum komşuluk yapabilir. Tepe kısmında ve ön kenarı yakınında, v. suprarenalis’in çıktığı hilum bulunur. 

Facies posterior, üst ve alt olmak üzere iki bölüme ayrılır. Bu iki bölüm arasında bir kenar bulunur. Üst bölüm biraz konveks olup, diafragma ile komşudur. Alt bölümü ise konkav olup, böbreğin ön yüzü ile komşudur.

Facies renalis, aşağı ve öne doğru bakar. Konkav olan bu yüz, böbreğin üst kutbuna oturur.

Sol gl. suprarenalis, yarımay şeklindedir.

Üç yüzü, iki kenarı vardır. 

Facies renalis: Sol böbreğin üst ucunun iç kenarına uyacak şekilde çukurdur ve sol böbreğin üst kutbuna oturur.

Facies anterior: Bu yüzün üst bölümü periton ile midenin cardia’sından ve dalağın arka ucundan ayrılır. Alt bölümü peritonsuzdur. Doğrudan pankreas ve dalak arterleri ile komşudur. Hilum, ön yüzün alt bölümü yakınında bulunur. 

Facies posterior: Bir kabartı ile iki alana ayrılır. Dış yan bölümü böbrek, iç yan bölümü ise sol diafragma kurusu ile komşudur.

Ön ve arka yüzler arasında oluşan kenarın yukarıda kalan bölümüne margo superior, medialde kalan bölümüne de margo medialis denilir. Her iki tarafta medial kenarlar ggl. coeliacum ile komşudur.

Esas bezin çevresindeki areolar doku içinde, sadece korteks dokusundan oluşan ve gll. suprarenales accessoriae denilen küçük bezler bulunur.

Bu bezler bazen funiculus spermaticus’da, epididymis’de veya lig. latum uteri’de bulunabilir.

Yapısı: Gl.suprarenalis dışta cortex, içte medulla olmak üzere iki bölümden oluşur. İki tabaka yapı, menşe ve fonksiyon olarak birbirinden farklıdır. 

Cortex: Çeşitli hormonlar salgılar ve yaşam için gereklidir. Çıkarılırsa ölüm olur. Histolojik olarak üç tabakadan oluşur. Dıştan içe doğru bu tabakalar; 

Zona glomerulosa: Dokuların elektroit ve su dengesi üzerine etkili olan aldesterone salgılar.

Zona fasciculata: Karbonhidrat dengesini koruyan glucocorticoidleri salgılar. Bunlar arasında hydrocortison (cortisol) en önemlisidir.

Zona reticularis: Cinsiyet hormonlarından progesteron, ostrogenic ve androgenic hormonlarının salgılandığı tabakadır.

Medulla: Adrenalin ve noradrenalin üreten chromaffin hücreler ile bu maddelerin döküldüğü venöz sinusoidler, tek veya küçük gruplar halindeki simpatik sinir hücrelerinden oluşmuştur.

Noradrenalin, adrenerjik sinirlerde iletici maddedir.

Kalbin çalışmasını artırır, periferik arterleri daraltır ve kan basıncını yükseltir.

Karbonhidrat metabolizması üzerine etkilidir.

O2 tüketimini ve bazal metabolizma’yı artırır.

Medulla’nın çıkarılması önemli bozukluklara neden olmaz.

Yokluğu kromaffin paraganglionların çalışması ile telafi edilir.

Damarları: Damardan zengin bir organdır. Aa. suprarenales superiores (a. phrenica inferior’un), aa. suprarenales mediae (aorta abdominalis’in) ve a. suprarenalis inferior’dan (a. renalis’in) gelir.

Organa gelen arter dalları beze girmeden önce plexus subcapsularis denilen ağı oluştururlar.

Bu kapsüler ağdan çıkan damarlar, zona glomerulosa’da hücreler arasındaki sinusoidlere sokulurlar.

Sonra zona fasciculata’da hücre kordonları arasında zona reticularis’de yer alan damar ağı ile birleşirler.

Buradan başlayan küçük venüller medullada chromaffin hücreler arasından geçerek v. medullaris’e açılırlar.

V. medullaris’ler v. suprarenalis’e dökülürler. 

Gl. suprarenalis hilumundan çıkan v. suprarenalis, sağda v.cava inferior’a, solda v. renalis sinistra’ya açılır.

Lenf drenajı: Nodi lymphatici aortici laterales’de sonlanır.

Sinirleri: Preganglionik simpatik lifler medulla’da kromaffin hücrelerde dağılır.

Korteksin çalışması geniş olarak hipofiz ön lobundan salgılanan ACTH (adrenocorticotropic hormon) ile denetlenir.

Gl. suprarenalis’in korteksinin yetersiz çalışması sonucu Addison hastalığı (Adrenal Hipofonksiyon; Kronik Adrenokortikal Yetmezlik; Adrenal Yetmezlik) gelişir ve buna bağlı olarak: Kas zayıflığı,  Düşük kan basıncı, Anemi, Deride pigmentasyon     artışı Sıvı-elektrolit dengesi bozukluğu, Dolaşım ve böbrek  bozukluğu gelişir.

Kortex parçasının hiperplazi veya tümörüne bağlı olarak Cushing sendromu gelişir ve buna bağlı olarak:

Şişmanlık

Yüz ve gövdede aşırı kıllanma

Diabet 

Impotans

Erkeklerde hipogonadizm 

Kadınlarda amenore  

Medulla parçasının tümörlerinde adrenalin ve noradrenalinin aşırı salgılanmasına bağlı olarak;

Aşırı terleme,

Solukluk,

Hipertansiyon ve baş ağrısı

kronik olgularda ilave olarak retinit ve renal vasküler değişiklikler ortaya çıkar.